عوارض قرص جلوگیری از بارداری ؛ دکتر فائزه شهبازی

مصرف قرص های جلوگیری از بارداری یک روش هورمونی برای پیشگیری از حاملگی است. مصرف این نوع قرص‌‌‌‌‌ها همچنین‌‌ می‌تواند سبب تنظیم قاعدگی، کاهش درد در قاعدگی‌های شدید‌‌، تسکین آندومتریوز، رفع آکنه‌‌ و علایم سندروم قبل از قاعدگی شود. قرص‌های جلوگیری از بارداری جلوی تخمک گذاری را‌‌ می‌گیرند و در نتیجه اسپرم نمی‌تواند تخمکی را بارور کند. در دنیا تقریبا 16 درصد زنان 15 تا 44 سال از این روش برای پیشگیری استفاده‌‌ می‌کنند. قرص‌های جلوگیری از بارداری در انواع گوناگونی در داروخانه‌‌‌‌‌ها موجودند اما همگی آن‌‌ها حاوی هورمون‌های مصنوعی استروژن، پروژسترون یا هر دوی آن‌‌‌ها هستند. به پروژسترون مصنوعی پروژستین ‌‌ می‌گویند. قرص‌های ترکیبی انواعی هستند که هر دو هورمون را دارند و قرص‌های ریز یا‌‌ مینی پیل‌‌‌‌‌ها‌‌‌ تنها حاوی یکی از هورمون‌‌‌ها هستند. در این مقاله در رابطه با عوارض قرص های جلوگیری از بارداری صحبت می کنیم.

قرص‌های مونوفازیک همگی در یک بسته دوز مشابه‌ای از هورمون را دارند اما مولتی فازیک‌‌‌‌‌ها دوزهای مختلفی دارند‌‌. یک انتخاب دیگر مصرف قرص‌های روزانه یا 21 روزه است. قرص‌های روزانه 28 عدد هستند اما 7 عدد از آن‌‌‌ها غیر فعالند‌‌. مصرف این قرص‌‌‌‌‌ها چون باید مرتب مصرف شوند راحت تر است.

در صورتی که قرص‌های پیشگیری از بارداری به درستی مصرف شوند بسیار موثرند اما از آنجا که احتمال خطای انسانی بالاست از هر 100 زنی که از آن‌‌‌ها استفاده‌‌ می‌کند بین 6 تا 12 نفر باردار‌‌ می‌شوند. طبق آمار انجمن پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا، احتمال شکست در این روش حدود 9 درصد است. در عین حال این روش پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های جنسی نیز جلوگیری نمی‌کند.

عوارض مصرف قرص های جلوگیری از بارداری

از عوارض جانبی قرص های جلوگیری از بارداری می‌توان به لکه بینی بین دوره‌‌‌‌ها، حالت تهوع، حساس شدن پستان‌‌‌‌ها، سردرد و‌‌ میگرن، افزایش وزن، تغییرات خلق و خوی، قطع دوره‌های قاعدگی یا آمنوره، کاهش‌‌‌‌‌‌ میل جنسی، ترشحات واژن و تغییر در بینایی در کسانی که از لنزهای تماسی استفاده‌‌‌‌‌‌ می‌کنند اشاره کرد.

در ادامه به بررسی هر یک از این عوارض می‌پردازیم:

• لکه بینی در بین دوره‌ها

در پی مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری ممکن است در بین دوره‌های معمول قاعدگی دچار خونریزی یا لکه بینی شوید که البته این عارضه پس از گذشت 3 ماه از مصرف قرص از بین‌‌ می‌رود. در صورتی که با مصرف قرص دچار خونریزی بیش از 3 روز شوید لازم است با متخصص مشورت کنید. دلیل خونریزی تطابق یافتن رحم با یک لایه نازک‌تر از مخاط پوششی است و بدن سطح متفاوتی از هورمون را تجربه‌‌ می‌کند. با وجود لکه بینی و خونریزی، درصورتی که قرص درست مصرف شود‌‌ می‌تواند از بارداری پیشگیری کند. اما در هر صورت بروز لکه بینی یکی از عوارض قرص های جلوگیری از بارداری است.

• تهوع

حالت تهوع، یکی از عوارض قرص های جلوگیری از بارداری

برخی خانم‌‌‌‌‌ها با مصرف قرص دچار حالت تهوع‌‌ می‌شوند اما این عارضه پس از مدتی فروکش‌‌ می‌کند. برای پیشگیری از این حالت بهتر است قرص را هنگام خواب یا با غذا‌‌‌‌‌‌ میل کنید. اگر تهوع شدید بود یا بیش از 3 ماه ادامه داشت با متخصص مشورت کنید.

• حساس شدن پستان‌ها

مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری‌‌ می‌تواند سبب بزرگ شدن سینه‌‌‌‌‌ها و حساسیت بیش از حد آن‌‌‌ها به لمس شود. این موضوع چند هفته پس از شروع مصرف قرص از بین‌‌ می‌رود. اما اگر با مصرف قرص متوجه بروز غده‌ای در پستان شدید یا درد و حساسیت مداوم داشتید به پزشک مراجعه کنید. کاهش مصرف کافئین و نمک و پوشیدن سینه بند مناسب‌‌ می‌تواند تا حد زیادی به کاهش درد کمک کند.

• سردرد و‌‌ میگرن

از عوارض قرص های هورمونی جلوگیری از بارداری داشتن دوره‌های نامنظم قاعدگی، حالت تهوع و سردرد یا اضافه وزن است. در این‌‌ میان احتمال بروز سردردهای‌‌ میگرنی بالاست‌‌. قرص‌های مختلف با دوز‌های گوناگون علایم مختلفی با شدت‌های گوناگون ایجاد‌‌ می‌کنند. مثلا مصرف قرص‌های هورمونی با دوز پایین سبب کاهش سردرد‌‌ می‌شود. با گذشت زمان تمام علایم رفع خواهد شد اما اگر سردرد شدید ادامه دارد شد باید با متخصص مشورت کنید.

• افزایش وزن

مطالعات بالینی ارتباط مستقیمی بین مصرف داروهای پیشگیری از بارداری هورمونی و نوسانات وزن نیافته‌اند. با این حال به نظر‌‌ می‌رسد احتباس آب در پستان‌‌‌ها و باسن سبب اضافه وزن خانم‌‌‌‌‌ها با مصرف این دارو‌‌‌ها می‌شود. بر اساس تحقیقی که در این رابطه صورت گرفته است، تمامی خانم‌هایی که قرص‌های پروژسترونی مصرف‌‌ می‌کنند بین 6 تا 12 ماه دچار 2 کیلو اضافه وزن‌‌ می‌شوند. برخی دیگر از داروهای پیشگیری از بارداری هورمونی‌‌ می‌تواند سبب کاهش وزن شود.

• نوسانات خلقی

نوسانات خلقی، یکی از عوارض مصرف قرص های ضد بارداری

مصرف داروهای پیشگیری از بارداری‌‌ می‌تواند بر نوسانات خلقی تاثیر گذاشته و احتمال افسردگی یا دیگر حالات خلقی را افزایش دهد. در صورت بروز این اتفاق برای تغییر شیوه جلوگیری از بارداری با متخصص مشورت کنید.

• قطع دوره‌های قاعدگی

گاهی با مصرف درست داروهای پیشگیری از بارداری شاهد قطع دوره‌های قاعدگی هستیم. استرس، بیماری، مسافرت، ناهنجاری‌های هورمونی و تیرویید در این‌‌ میان تاثیرگذار است. بهترین کار این است که قبل از آغاز مصرف قرص، یک تست بارداری بدهید‌‌. گاه مصرف قرص سبب سقط جنین‌‌ می‌شود. در صورت به تعویق افتادن قاعدگی‌‌‌‌‌ها حتما با متخصص مشورت کنید.

• کاهش‌‌‌‌‌‌ میل جنسی

عوارض قرص‌های جلوگیری از بارداری گاه‌‌ می‌توانند‌‌‌‌‌‌ میل جنسی را سرکوب کنند. ادامه یافتن این موضوع‌‌ می‌تواند نگران کننده باشد و باید با متخصص مشورت کنید‌‌. در برخی دیگر از موارد، این دارو‌‌‌ها با کاهش استرس، رفع نگرانی در مورد باردار شدن، کاهش درد قاعدگی و علایم سندروم پیش از قاعدگی و همچنین دردهای ناشی از آندومتریوز و فیبروم های رحمی‌‌‌‌‌‌ میل جنسی را بالا‌‌ می‌برند.

• ترشحات واژینال

با مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری ممکن است دچار تغییراتی در ترشحات واژن شوید. ترشحات گاه زیاد و گاه کم‌‌ می‌شوند که در صورت کم شدن بهتر است از روان کننده‌‌‌‌‌ها استفاده کنید. این تغییرات مضر نیستند اما اگر رنگ یا بوی ترشحات تغییر کرد احتمال عفونت وجود دارد و باید با متخصص مشورت کرد.

• تغییر در قدرت بینایی

مصرف داروهای پیشگیری از بارداری سبب بروز تغییرات هورمونی در بدن شده که‌‌ می‌تواند سبب ضخیم شدن قرنیه شود. در این شرایط در استفاده از لنزهای تماسی دچار مشکل‌‌ خواهید شد.

خطرات احتمالی مصرف قرص ضد بارداری

قرص‌های ترکیبی‌‌‌‌‌‌ می‌توانند احتمال بروز مشکلات قلبی عروقی مانند لخته شدن خون‌‌، ترومبوز ورید عمقی‌‌، لخته شدن خون در ریه‌‌ها‌‌، سکته مغزی یا حمله قلبی را افزایش دهد.

همچنین با افزایش فشار خون‌‌، تومورهای خوش خیم کبد و برخی از انواع سرطان در ارتباطند.

مصرف قرص‌های ضد بارداری برای زنان باردار، افراد سیگاری بالای 35 سال یا هرکسی که طی یک سال گذشته سیگار را ترک کرده است و بالای 35 سال سن دارد، افراد چاق، کسانی که داروهای خاصی مصرف‌‌‌‌‌‌ می‌کنند، بیماران مبتلا به ترومبوز‌‌، سکته مغزی یا مشکلات قلبی، خانم‌هایی با سابقه خانوادگی لخته‌های خونی، مبتلایان به‌‌ میگرن شدید بخصوص‌‌ میگرن با هاله به عنوان علامت هشدار دهنده، مبتلایان به سرطان پستان یا بیماری کبد یا کیسه صفرا و مبتلایان 20 ساله به دیابت یا دارای عوارض دیابت مجاز نیست.

با مشاهده هر یک از علایم زیر در پی مصرف دارو نیز بهتر است با متخصص مشورت کنید:

• درد شکم یا معده
• درد قفسه سینه‌‌، تنگی نفس یا هر دو
• سردردهای شدید
• مشکلات چشم مانند تاری دید یا از بین رفتن دید
• تورم یا درد در پا‌‌‌ها و ران‌ها

عوارض بلند مدت مصرف داروها

استفاده از قرص های ضد بارداری بارداری بی عارضه نیست و‌‌ می‌تواند سبب بروز مشکلاتی شود.

• مشکلات قلبی عروقی

به افرادی که سابقه لخته شدن خون‌‌، سکته‌های قلبی یا مغزی دارند توصیه‌‌‌‌‌‌ می‌شود که از قرص ضد بارداری ترکیبی استفاده نکنند.

قرص‌های ترکیبی‌‌‌‌‌‌ می‌توانند خطر عوارض جانبی قلبی عروقی مانند حمله قلبی‌‌، سکته مغزی و لخته شدن خون را کمی افزایش دهند و حتی کشنده باشد.

در صورتی که فشار خون بالا، کنترل شده یا سابقه شخصی یا خانوادگی از لخته شدن خون‌‌، حمله قلبی یا سکته مغزی دارید از پزشک مشورت بگیرید.

• سرطان

تحقیقات نشان داده است هورمون‌های زنانه طبیعی، مانند استروژن احتمال ابتلا به برخی سرطان‌‌‌ها را افزایش‌‌ می‌دهد. مصرف داروهای جلوگیری هورمونی نیز اثری مشابه بر بدن دارند.

– گرچه احتمال ابتلا به سرطان تخمدان و آندومتر در اثر مصرف این قرص‌‌‌‌‌ها به نسبت کمتر است اما احتمال ابتلا به سرطان پستان به خصوص اگر استفاده از قرص در دوران نوجوانی شروع شده باشد، کمی بیشتر است. در صورتی که خانمی طی 10 سال گذشته قرص مصرف نکرده باشد‌‌ میزان احتمال ابتلا به سرطانش با خانمی که اصلا قرص مصرف نکرده یکی است.

عوامل دیگری مانند سن شروع بلوغ و یائسگی، سن اولین بارداری، فرزند دار بودن یا نبودن هم در این‌‌ میان دخیل است.

استفاده طولانی مدت از قرص‌های جلوگیری از بارداری با خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم نیز مرتبط است. بیشتر انواع سرطان دهانه رحم در اثر ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) ایجاد‌‌‌‌‌‌ می‌شود. اما این موضوع که آیا آلوده شدن با این ویروس، با مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری خوراکی مرتبط است یا خیر اطلاعی در دست نیست.

– پیشگیری از بارداری به واسطه مصرف قرص‌های هورمونی‌‌ می‌تواند زمینه ساز ایجاد تومورهای خوش خیم کبدی شود. این تومور‌‌‌ها به ندرت سرطانی‌‌ می‌شوند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که خطر سرطان کبد بعد از استفاده 5 ساله از قرص‌های جلوگیری از بارداری بیشتر است‌‌، اما نتایج ضد و نفیضی هم وجود دارد

جایگزین‌های قرص ضد بارداری

روش های جلوگیری از بارداری

در صورتی که مایل به استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری هورمونی نیستید، روش‌های پیشگیری دیگری وجود دارد که کم عارضه‌ترند.

• کاندوم

این روش از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری‌‌ می‌کند. کاندوم مردانه از جنس لاتکس است که روی آلت کشیده‌‌ می‌شود و کاندوم زنانه شبیه کیسه‌ای با حلقه‌هایی در ابتدا و انتهاست که داخل واژن قرار‌‌ می‌گیرد. لاتکس کاندوم‌‌ می‌تواند برای برخی افراد حساسیت‌زا باشد. به همین دلیل برخی از انواع آن از جنس پلی اورتان یا روده بره تهیه‌‌ می‌شود. احتمال عدم موفقیت در این روش حدود 18 درصد است.

• دیافراگم

این ابزار فنجانی شکل محدب در واژن قرار داده‌‌ می‌شود تا دهانه رحم را مسدود کند. در کنار آن باید از اسپرم کش نیز استفاده کرد تا درصد موفقیت بالا رود. از جمله معایب احتمالی دیافراگم، عفونت احتمالی دستگاه ادراری و تحریک واژن ناشی از اسپرم کش یا جنس دیافراگم است. احتمال عدم موفقیت در این روش 6 تا 12 درصد براورد شده است.

• حلقه واژینال

این حلقه پلاستیکی در واژن قرار‌‌ می‌گیرد و هورمون‌هایی را برای متوقف کردن تخمک گذاری آزاد‌‌ می‌کند. در ماه، 3 هفته‌‌ می‌توان این حلقه را در واژن داشت و در هفته چهارم درآورد تا قاعدگی رخ دهد. این حلقه نیز هورمونی است و‌‌ می‌تواند عوارضی مشابه قرص داشته باشد. درصد عدم موفقیت آن نیز بین 6 تا 12 درصد است.

• دستگاه‌های داخل رحمی یا آی یو دی

این دستگاه جایگزین مناسبی برای قرص‌های جلوگیری از بارداری است‌‌. این ابزار کوچک از مس یا پلاستیک ساخته شده است و توسط پزشک نصب‌‌ می‌شود. آی یو دی ها در دو نوع هورمونی و غیر هورمونی موجودند. انواع هورمونی سبب ضخیم شدن دهانه رحم شده و تخمک گذاری را سرکوب‌‌ می‌کند. انواع غیر هورمونی با ایجاد پاسخ التهابی در رحم اسپرم را از بین‌‌ می‌برد.

آی یو دی را‌‌ می‌توان برای 10 سال در بدن نگه داشت و درصد موفقیت آن تقریبا 100 درصد است.

• ایمپلنت

ایمپلنت‌‌ میله فلزی کوچکی است که در یک جراحی سرپایی زیر پوست بازو کاشته‌‌ می‌شود و برای 3 سال‌‌ می‌تواند با ترشحات هورمونی باعث ضخیم شدن مخاط رحم و نازک شدن لایه آندومتر شده و از تخمک گذاری پیشگیری کند. این روش تقریبا 100 درصد از بارداری پیشگیری‌‌ می‌کند. عوارض ایمپلنت مشابه قرص‌های بارداری است و احتمال ابتلا به کیست‌های غیر سرطانی تخمدان را بالا‌‌ می‌برد. به دنبال استفاده همیشگی از آن احتمال قطع دوره‌های ماهانه وجود دارد.

• عقیم سازی

عقیم سازی در مردان به معنی جراحی وازکتومی و مسدود کردن لوله‌هایی است که اسپرم را از بیضه‌‌‌‌‌ها به نوک آلت منتقل‌‌ می‌کند. از عوارض این روش‌‌ می‌توان به عفونت، هماتوم، کبودی و تشکیل گرانولوم اسپرم اشاره کرد. این روش به طور دائمی مانع از بارداری‌‌ می‌شود.

• روش های تزریقی

استفاده از تزریق‌های هورمونی‌‌ می‌تواند انتخاب بهتری در مقایسه با قرص باشد زیرا خانم مجبور نیست آن را هر روز سر ساعت مشخصی مصرف کند.

دپوپروورا‌‌ نوعی داروی تزریقی هورمونی پیشگیری از بارداری است که با متوقف کردن تخمک گذاری سبب ضخیم شدن مخاط دهانه رحم شده و از باردار شدن خانم پیشگیری می‌کند. این دارو‌‌‌ تنها حاوی پروژسترون است و در صورتی که تزریق هر 3 ماه یکبار انجام شود تا 99 درصد مانع از بارداری‌‌ می‌شود اما عوارضی مشابه قرص‌های جلوگیری از بارداری دارد.

مصرف آن در صورتی که مبتلا به سرطان پستان هستید توصیه نمی‌شود و‌‌ می‌تواند زمینه ساز ابتلا به ناراحتی‌های قلبی عروقی و ترومبوز یا لخته شدن خون باشد. مصرف این دارو در افرادی که سابقه خانوادگی دیابت، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی دارند مجاز نیست .

از دیگر عوارض آن می‌توان به افسردگی،‌‌ میگرن، خونریزی، زردی پوست و چشم، چرک و درد در اطراف محل تزریق، درد شکم و نفخ، کاهش‌‌‌‌‌‌ میل جنسی، سرگیجه، نوسانات خلقی و عصبی بودن، ضعف و خستگی و افزایش وزن اشاره کرد.

این دارو همچنین با کاهش تراکم مواد معدنی در استخوان در ارتباط بوده و‌‌ می‌تواند سبب پوکی و افزایش احتمال شکستگی استخوان شود. بعد از قطع مصرف دارو 10 ماه زمان‌‌ می‌برد تا قدرت باروری یک زن برگردد.